Дорноговь аймгийн Өргөн сумийн нутаг, Сайншанд хотоос урагш 38 км-т орших Хамарын хийд нь говийн догшин ноён хутагт Данзанравжаагийн байгуулсан гурван хийдийн нэг юм. Хийдийг Манжийн Төр Гэрэлтийн анхдугаар он буюу 1821 онд байгуулж эхэлжээ. Энэ хийд нь Зүүн Хүрээ, Баруун хүрээ, Цохон, Дүйнхорын гэсэн дөрвөн хэсэгтэй ихэнх нь төвөд, монгол хийцийн сүм дугануудтай байжээ. Зүүн хүрээнд ноён хутагт голлон сууж асан ба энд Лавран сүм, Агва дацан, хүүхдийн дацан, сургууль номын сангаас гадна Хамбын, Лам нарын, Шүтээний, Номчийн аймгуудтай байсан. Энд IV ноён хутагт Ойдовжамц, VI ноён хутагт Лувсандондов нарын шарилын сүм байсан агаад Лавран сүмд ноён хутагт Данзанравжаа болон түүний дараагийн хутагт хувилгаад амьдран сууж байв. Энэ нь давхар хэрмэн хашаатай дааман хаалга бүхий төвд маягийн сүм хэлбэртэй хоёр давхар барилга байв.  Баруун хүрээнд Ламрим, Чойр, Багшийн дацангууд, Гиваадин Равжаалин сүм, номын сан, сангай сан, гал тогоо зэрэг байсан. Мөн Гиваадин Равжаалин сүмд Ноён хутагтын байгаль, түүх, соёлын цуглуулгыг сүсэгтэн олонд дэлгэн үзүүлдэг байв. Тус хүрээний баруун урьд хэсэгт ноён хутагт Данзанравжаа өөрийн багш Жанжаа гэгээнд зориулан босгосон “Өвгөн суврага” хэмээх чандарт суврага босгожээ. Тус хийдэд Монголд хамгийн анхны дуут жүжгийг тоглосон бөгөөд Данзанравжаагийн зохиосон “Саран хөхөөний намтар” жүжгийг тоглодог задгай театр байсан. Хамрын хийд нь 1930 оны байдлаар 13 дацан, 4 аймаг, 22 дуган, 2 суврага, 11 сүмтэй, 100 гаран ламтай хэмээн бүртгэгджээ. Хамарын хийдийн орчинд агийн ёсны бясалгал хийдэг арваад агуй, нутгийн ардууд хутагтын адистэтлэсэн ус хэмээн нэрлэдэг худаг бий.

Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутаг дахь Сүйхэнтийн чулуужсан ой, Өлгий хийд нь энэ нутагаар аялах үед заавал үзэх газруудын нэг билээ. Сүйхэнт уулын чулуужсан ойн үлдэгдэл одоогоос 120 сая жилийн тэртээд буюу Юри болон Цэрдийн галавын зааг үед холбогдох нэн эртний ховор тогтоц бүхий гайхамшигт газар боловч гадаад, дотоодын ашиг хонжоо хайгчдын тонуулд өртсөөр өдгөө 0.5 га талбайд үлджээ. Мөн 1745 онд байгуулагдсан цагаасаа хүрээгээ тэлсээр арван дацан, мянган шавьтай болсон ч 1930-аад оны сүүлчээр сүйтгэгдсэн Өлгий хийдийн тууриар оров. Анхны хийдийн барилга байгууламж, лам нарын амьдрал, дэг журмыг илэрхийлэх хийдийн туурийг сэргээх ажил тус хийдийн унаган шавь нарын санаачилгаар 1990 оноос эхэлсэн хэдий ч номын дугана, цөөн суварга, гэр өргөө төдийхөн болжээ.

Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сумын төвөөс зүүн хойш 55 км-т орших Цонж толгой нь зургаан талт босоо гонзгой бие биедээ наалдан ургасан зургаан талт харандаа мэт сонин сайхан тогтоцтой цэнхэр чулуу, байгаль эхийн уран чамин урлалт жижиг уул юм. Эрт үед энэ чулуунаас ухаж авч байсан ул мөр бий. Ухсан хэсэг нь 3-4 метр гүнзгий жигд хэмжээтэй, нарийхан, урт шулуун чулууны багц бөгөөд дээрээс нь харахад зүсмэл чулуун шал мэт. Хүний гараар бүтээсэн 6 талт баганууд мэт хүрмэн хөх чулуун байц хадууд, өндөр нь 6-7 м, өргөн нь 15-20 см хөх хүрмэн чулуу юм. Хар саарал өнгөтэй бөгөөд өнгөлөх юм бол гялалзсан хар өнгөтэй болдог. Хүрмэн чулуу нь халуун хайлмаг үедээ асар их даралтад орж ийм багана үүсч талсжсан хэрэг. Үүнийг нутгийнхан “Цонжийн чулуу” гэдэг. Ийм зургаан талт хүрмэн чулууны өвөрмөц тогтоц Монголд хэд хэдэн газарт байдаг бөгөөд Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын төвөөс баруун хойш Хүж-хад, Говь-Алтай аймгийн Тайшир сумд Харандаа хад гэх зэргээр нэрлэгдсэн байдаг. Мөн Архангай, Хөвсгөлд ч мөн адил хүрмэн чулуун урсацын дагуу сийлж ургасан голуудын хөндийн хавцлын хананд дутуу хэлбэржсэн баганалаг хүрмэн чулуу ажиглагддаг. Ийм дутуу хэлбэржсэн баганалаг хүрмэн чулууг Дорноговь аймгийн Хан Баянзүрх уулын оройн зүүн хэсэгт мөн ажиглаж болох бөгөөд галт уулын чулуулгийн бялхалт явагдсан газар нутгуудад буюу галт уулын хүрмэн чулуутай газар тааралдах боломжтой тогтоц юм. Хэнтий аймгийн баруун хойд хэсэгт хилээс ойрхон мөн Цонжийн-Чулуу уул гэх нэртэй газар байдаг бөгөөд Минж гол баруун талаар нь урсдаг ажээ. Үүнийг columnar basalt - баганан хүрэм, баганалаг хүрэм гэх зэргээр нэрлэдэг байна.

Энэ өмөрмөц уулыг аймгийн байгалийн нөөц газрын тусгай хамгаалалтанд 1988 онд 18,0 га талбайтайгаар бүртгэн авсан байна.

Энэхүү газрыг Дорноговь аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2010 оны 12-р сарын 15-ны өдрийн 95-р тогтоолоор аймгийн байгалийн есөн гайхамшгийн нэгээр баталжээ.

Эргэлийн зоо орчмын байгалийн нөөц газар нь Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын нумаг дахь байгалийн сонин тогтоцтой, археологийн олдвор ихтэй бөгөөд нийтдээ 59,840 га талбайг хамарна. Эргэлийн зоо нь 30 сая гаруй жилийн өмнөх шим ертөнцийн гэрч болсон эртний сүүн тэжээлтэн загас, яст мэлхий, гүрвэл зэрэг сээр нуруутны олдворыг хадгалсан, хурдас чулуулаг тогтсон ширээ хэлбэрийн тэгш өндөрлөг юм. Энэ газарт эрт дээр үеэс ард түмэн тахин шүтэж дээр нь морь уралдуулж, бөх барилддаг байсан домог яриа байдаг. Хар сүүлт, цагаан зээр, хулан зэрэг ховор амьтад байдгаас гадна 70 гаруй төрлийн ургамал ургадаг. Эргэлийн зоогоос олдсон эрт галавын олон амьтны чулуужсан яс, дэлхий болон үндэсний музейнүүдэд хадгалагдаж байна. Иймээс эртний амьтан, ургамлын ховор олдворыг байгалийн байдлаар нь хадгалах зорилгоор УИХ-ын 1996 оны 43 дугаар тогтоолоор тусгай хамгаалалтад авсан байна.

Нүдэнгийн хонхор нь Сайншандаас 8О км-т, Айраг сумын төвөөс 43 км-т, Нүдэн багийн төв энд байрладаг. Уг газарт Нүдэнгийн хадны завсараас гардаг ходоодонд сайн рашаан, оролцоох тойрмоос нь ходоодонд сайн гэж амны хужир авдаг бөгөөд малчид мал хүн өргөнөөр хэрэглэдэг. Зүүн талд нь “Хөх өндөр” хэмээх тахилгат овоо байдаг. Нутгийн иргэд жил бүр тахидаг. Цайдмын тойром болон Нүдэнгийн орчмоор байгалийн сонин дүрс тогтоц бүхий хад чулуутай. Нүдэнгийн хийд 1945 оноос 1960 он хүртэл сэргээгдэн ном хурж байсан. Одоо бурхан шүтээн нь Гандан тэгчлин хийдэд очсон гэдэг. Нүдэнгийн хийдэд ноён хутагт Данзанравжаа Түгээмэл элбэгтийн 2-р оны хавар Далантүрүүгийн рашаан орох замдаа морилон саатаж байсан гэх яриа байдаг. Нүдэнгийн хадны рашааныг ходоодонд сайн гэдэг бөгөөд рашааныг зөвхөн эрэгтэй хүн очиж авдаг бөгөөд хэрэв эмэгтэй хүн авбал ус нь ширгэдэг онцлогтой гэдэг. Энэхүү газрыг Дорноговь аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2010 оны 12-р сарын 15-ны өдрийн 95-р тогтоолоор аймгийн байгалийн есөн гайхамшгийн нэгээр баталжээ.